Więcej o historii
Początki parafii Św. Stanisława Biskupa i Męczennika związane są z polskimi emigrantami z Kaszub, którzy od lat 40-tych XIX w. licznie osiedlali się na Jones Island, trudniąc się przede wszystkim rybactwem. Parafia i pierwszy kościół powstały w 1866 r. Szybko okazało się, że ta budowla nie wystarcza szybko rozrastającej się społeczności. Dlatego zadecydowano o budowie nowej świątyni, którą ukończono w 1873 r. Obecnie jest to dzieło wielu następujących po sobie renowacji i upiększeń. Kościół bywa nazywany Matką Polskich Kościołów w Milwaukee, jako że dał początek aż 16 innym polskim świątyniom rzymskokatolickim w tym mieście.
Na zachód od kościoła znajduje się plebania. Od północy niemal przylega do świątyni budynek dawnej szkoły parafialnej. Jej historia sięga 1867 r. i była to pierwsza katolicka polska szkoła parafialna w Stanach Zjednoczonych. Obecny kształt architektoniczny został jej nadany w 1927 r. Od 1932 r. mieściła się tu także parafialna szkoła średnia.
Dobrze niegdyś prosperująca polska społeczność, skupiająca się wokół kościoła św. Stanisława, zaczęła się rozpraszać po II wojnie światowej. Na jej miejsce napływali imigranci narodowości innych niż polska. Największym ciosem w strukturę wspólnoty była budowa autostrady, której nitka od 1966 r. przebiega dziś zaledwie kilkadziesiąt metrów na wschód od świątyni. Podzieliła ona parafię na dwie części i doprowadziła do wyburzenia wielu domów.
Obecnie kościołem zarządzają księża należący do Instytutu Chrystusa Króla Najwyższego Kapłana.
Więcej o kościele
Kościół Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Milwaukee znajduje się przy West Historic Mitchell Street. Oś świątyni przebiega na linii wschód-zachód. Prezbiterium znajduje się w części zachodniej. Elewacje obłożone są beżową cegłą, a część detalu architektonicznego wykonana została w szarym dziś kamieniu. Bryła kościoła przykryta jest dwuspadowym dachem z którego kalenicy w 2/3 długości korpusu wyrasta sygnaturka w formie centralnej ośmiobocznej świątynki zwieńczonej krzyżem. Prezbiterium znajduje się w wydzielonej z bryły korpusu, zamkniętej półkoliście absydzie. Po obu stronach przylegają do niej, niejako doklejone, pomocnicze budynki, które swoimi formami architektonicznymi, szczególnie od strony południowej, nawiązują do niemieckiego bawarskiego neogotyku. Wszystkie bryły pokryte są bordową dachówką.
Fasada świątyni zwrócona jest ku wschodowi, gdzie w odległości kilkudziesięciu metrów przebiega dzisiaj autostrada. Jest to zwieńczona szczytem elewacja trójosiowa o dwóch bliźniaczych wieżach. Podzielona jest na dwie oddzielone pasami belkowania kondygnacje, wspólne z wieżami. Masywy wież są lekko wysunięte do przodu. Architektura i zdobnictwo fasady bazują na repertuarze form romańskich, przede wszystkim niemieckich. Cegły dolnej kondygnacji ułożone są tak, aby przypominać boniowanie z ciosów kamiennych. Elementy belkowania i detal architektoniczny ukształtowane zostały zarówno w cegle jak i w kamieniu. W osiach fasady znajdują się trzy monumentalne wejścia do świątyni poprzedzone masywnymi, kamiennymi portalami. Ich archiwolty zdobione stylizowaną roślinnością wsparte są na pilastrach o neoromańskich głowicach. Dodatkowo w głębokości portalu centralnego użyto flankujących otwory kolumn z czerwonego kamienia. Do wejść dostać się można po kamiennych schodach, w których obrębie, naprzeciwko wejść bocznych, utworzono prostokątne kwietniki zamknięte od strony fasady kościoła masywnymi kamiennymi balustradami. Centralne wejście jest trójosiowe i ma formę łuku triumfalnego zamkniętego trójkątnym szczytem z krzyżem. W płaszczyźnie szczytu umieszczono sgrafitto przedstawiające św. Stanisława Biskupa. W bocznych wnękach portalu znajdują się umieszczone na konsolach statuy św. Kazimierza Królewicza z lewej i św. Stanisława Biskupa z prawej. Umieszczone w masywach wież portale boczne są płytsze i również zamknięte szczytami zwieńczonymi krzyżami. W lewym dolnym narożniku fasady znajduje się kamienna płyta fundacyjna z datą A. D. 1872. Boczna elewacja wieży południowej powtarza w formie blendy motyw portalu bocznego wejścia, wypełniony mozaiką z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej i słowami: ASCEND MORTALS/TO ThIS MOUNTAIN TOP/fOR hERE ThROUGH MARY/ALL ShALL OBTAIN SALVATION. Poniżej mozaiki inskrypcja w kamieniu głosi: OUR LADY OF CZESTOCHOWA, PRAY FOR US.
W drugiej kondygnacji wobec silnie cofniętego korpusu wyraźnie wybijają się masywy wież. Nad rzędem arkadowych blend dominuje tu rozetowe okno umieszczone pod archiwoltą wspartą na dwóch kamiennych kolumienkach dźwigających rozbiegające się na boki odcinki gzymsu. Powyżej, w architrawie wspartym na arkadkach znajduje się ukształtowany w wypukłym reliefie napis: Kościół Św. Stanisława B. i M. W osiach wież na tej wysokości na elewacjach frontowych i zewnętrznych znajdują się schodkowo zagłębione w masywie muru arkadowe okna podzielone kamiennymi maswerkami. Zamykające je, ozdobione kimationem archiwolty zwieńczone są zwornikami ze znakiem krzyża i wsparte na belkowaniu urywającym się na 2/3 wysokości okien.
W szczycie korpusu świątyni pomiędzy schodkowo zagłębionymi płycinami umieszczono mniejszą rozetę. Trójkąt szczytu o podstawie uniesionej na attykowej ścianie zwieńczony jest kamiennym krzyżem. Na tej wysokości elewacje wież wypełnione są arkadowymi blendami, a na ich narożach znajdują się zwieńczone kulami kamienne bloki ze ślepymi arkadami na powierzchniach ścian.
Wieże mają powyżej jeszcze dwie kondygnacje, które od tej wysokości stają się ośmioboczne o czterech bokach szerszych i czterech węższych. W niższej kondygnacji dominantę stanowią wysokie okna z podziałami maswerkowymi, a w wyższej znajdują się po cztery tarcze zegarowe skierowane w cztery strony świata. Przykrycie wież stanowią kopuły z latarniami zwieńczonymi złocistymi krzyżami.
Elewacje boczne podzielone są przyporami na pięć przęseł. Na uskokach przypór, pod płytkimi edikulami znajdują się kamienne statuy apostołów. Ściana każdego przęsła przepruta jest wysmukłym, zwieńczonym arkadą oknem. Przypory znajdujące się na wysokości zakończenia nawy zostały zdwojone.
Przedsionek świątyni mieści się w przestrzeni korpusu zawartej pomiędzy wieżami. Częściowo sklepiony jest kolebkowo, a częściowo przekryty sklepieniem krzyżowym. Jego ściany wyłożone są trawertynem. Na ścianie po stronie prawej wisi sygnaturka z inskrypcją: 1866-1966/CENTENNIAL MEMORIAL MASS/AUGUST 31 , 1966. Do pomieszczeń pod wieżami prowadzą drewniane portale zwieńczone belkowaniem z przełamanym frontonem z elipsoidalną formą pośrodku. Do nawy prowadzą stąd trzy zamknięte pełnymi łukami otwory drzwiowe. Na przeszkleniu skrzydeł umieszczone są heraldyczne lilie. Na przeszkleniach zamykających arkady wejść bocznych znajdują się herby: lokalnej archidiecezji i Instytutu Chrystusa Króla Najwyższego Kapłana, a na przeszkleniu ponad wejściem centralnym elementy herbu papieskiego: tiara, klucze św. Piotra i paliusz.
W wieżach znajdują się klatki schodowe z wykończonymi drewnem schodami prowadzącymi na wyższe kondygnacje i na chór muzyczny.
Wnętrze świątyni jest bardzo jasne, jednonawowe, przekryte uciętym sklepieniem zwierciadlanym. W dekoracji ścian i sklepienia dominują barwy pastelowe i złoto. Ściany boczne artykułowane są rytmem wysokich okien zamkniętych arkadami. Witraże w oknach po stronie prawej przedstawiają objawienia maryjne: Gwadelupa, Lourdes, Fatima, La Salette. Witraże po stronie lewej ukazują św. Teresę od Dzieciątka Jezus, Św. Benedykta, św. Jana Nepomucena (?), św. Tomasza z Akwinu, św. Jana Vianney’a oraz Chrzest Chrystusa w Jordanie. Wielka rozeta fasady oświetlająca chór muzyczny zawiera pośrodku wyobrażenie koronacji Najświętszej Maryi Panny otoczone scenami z życia Maryi (Zwiastowanie, Nawiedzenie św. Elżbiety, Boże Narodzenie i Wniebowzięcie) oraz emblemy chrystologiczne (gorejące serce, Baranek Eucharystyczny, kłosy, winne grona, kielich i hostia, pelikan karmiący własną piersią pisklęta). Witraże w oknach bocznych na wysokości chóru przedstawiają św. Cecylię muzykującą i św. Grzegorza Wielkiego, papieża.
Ze ścian międzyokiennych wysuwają się pilastry dźwigające belowanie, z którego wyrastają archiwolty zamykające swoimi arkadami okna. Na belkowaniu znajdują się polichromowane reliefy z głowami putt, parami ryb, głowami lwów i orłami. Na ścianach tuż pod sklepieniem kościół obiega seria tond z reliefowymi, polichromowanymi półpostaciami świętych i innych postaci wraz z opisującymi ich w języku łacińskim wstęgami poniżej. Po stronie lewej nawy są to: św. Wincenty a Paulo, św. Kazimierz Królewicz, św. Stanisław Kostka, św. Jadwiga Śląska, św. Wojciech (w rzeczywistości prawdopodobnie św. Stanisław wskrzeszający Piotrawina), Władysław Jagiełło; na ścianie tęczowej św. Piotr i św. Paweł, po stronie prawej: św. Cyryl, św. Metody, św. Jan Kanty, św. Jacek, św. Stanisław Kostka; na ścianie chóru: św. Wacław i św. Bonawentura.
Pomiędzy oknami zawieszone są stacje Drogi Krzyżowej w architektonicznej formie edikuli ujmujące sceny Pasji wykonane w technice mozaiki. Stacje podpisane są w języku angielskim.
Sklepienie podzielone jest na prostokątne kwatery rozdzielone dekoracyjnymi pasami wypełnionymi ornamentami roślinnymi. Na fasetach sklepienia, w polach kwater umieszczono silnie stylizowane przedstawienia Najświętszej Maryi Panny oraz postaci anielskie trzymające na tarczach emblemy symbolizujące wezwania z litanii loretańskiej. Na wypłaszczonej części sklepienia umieszczono trzy pola z emblemami chrześcijańskimi i dwie rozety.
W ostatnim przęśle nawy po lewej stronie znajduje się marmurowa kazalnica o neogotyckiej kielichowej formie, zwieńczona również marmurowym baldachimem. Prowadzą do niej schody ze złoconą balustradą. Na ścianie pod baldachimem umieszczono zwieńczony koroną
herb z Orłem, Pogonią i św. Michałem Archaniołem. Dalej, w kierunku prezbiterium, na konsoli umieszczona jest drewniana figura św. Józefa.
Na ścianie zamykającej nawę od strony zachodniej, na tle zdobionym złocistymi liliami i rozetami znajdują się dwa marmurowe ołtarze łączące cechy gotycko-renesansowe. W ołtarzu z lewej strony architektoniczna nastawa zawiera postać Maryi z Dzieciątkiem stojącą pod cyborium nad skrzynką tabernakulum. Jest ona flankowana przez postaci świętych umieszczone pod arkadami wspartymi na kolumienkach – z lewej św. Jacka, z prawej św. Kunegundę. Mensa ołtarzowa wsparta jest na kolumienkach z barwnego kamienia, a antepedium zawiera znak równoramiennego, promienistego krzyża. Przy ołtarzu tym znajduje się flaga Stanów Zjednoczonych. Analogicznej konstrukcji jest ołtarz po stronie prawej. W centrum jest tu figura Serca Jezusowego flankowana przez statuy św. Stanisława Kostki i św. Kazimierza Królewicza. Tu umieszczone są: flaga Stolicy Apostolskiej oraz bandera Polski (barwy RP z godłem).
Łuk tęczowy otwierający przestrzeń prezbiterium zawiera belkę tęczową z pełnofiguralną sceną Ukrzyżowania z Maryją i św. Janem. Na czole belki znajdują się płaskorzeźbione symbole czterech Ewangelistów.
W zworniku łuku tęczowego, na tle płaszczu z gronostajów, zwieńczona koroną zamkniętą z krzyżem umieszczona jest ujęta w gałązki lauru tarcza herbowa z monogramem Chi-Ro. Inskrypcja na banderoli poniżej głosi: IN HOC SIGNO VINCES.
Sklepienie umieszczonego w absydzie prezbiterium podzielone gwiaździście na lunety jest wypełnione złocistą wicią roślinną na błękitnym tle. W czterech okrągłych medalionach ukazano tu półpostaci z palmami w dłoniach, a w piątym, centralnym zstępującą gołębicę Ducha Świętego. W arkadach utworzonych przez lunety znajdują się polichromowane reliefowe sceny Adoracji Baranka (Baranek adorowany i okadzany przez aniołów i dwie lunety z adorującymi tłumami). W dwie lunety wcinają się okna absydy, a nad nimi umieszczono herb arcybiskupstwa i herb Polski. Witraże okien absydy zawierają postaci: Niepokalanego Poczęcia po lewej oraz św. Stanisława Biskupa i Męczennika po prawej. Wokół prezbiterium biegnie inskrypcja: SANCTUS SANCTUS SANCTUS DOMINUS DEUS SABAOTH.
Wejście do prezbiterium zamknięte jest marmurową balustradą do udzielania Eucharystii i dwuskrzydłową bramką dekorowaną liliami heraldycznymi. Mensa i dolna część nastawy ołtarza w prezbiterium oraz obudowa tabernakulum wykonane są z białego marmuru. Na krawędziach nastawy stoją białe figury aniołów trzymających oświetlenie. Płyta ołtarzowa oparta jest na kolumnach z kolorowego kamienia, a antepedium zawiera krzyż analogicznie do znajdującego się na wspomnianych ołtarzy bocznych. Pozostała część nastawy wykonana jest z pozłacanego metalu. Nad tabernakulum znajduje się gotyckie cyborium zawierające krucyfiks, zwieńczone renesansową latarnią z krzyżem u szczytu. Szerokość ołtarza wypełnia parawanowa ściana z arkadowymi wnękami i ażurowym zwieńczeniem. W kościele nie ma ołtarza posoborowego.