Więcej o historii
Około 1895 roku blisko 30 polskich rodzin osiedliło się w miejscowości Centralia, na zachodnim brzegu rzeki Wisconsin, w stanie Wisconsin. W późniejszym okresie zmieniono nazwę tego miejsca na Grand Rapids. Od sierpnia 1920 roku miejscowość nosi nazwę Wisconsin Rapids. Mieszkańcy pierwotnie należeli do parafii pw. św. Piotra i Pawła znajdującej się po drugiej stronie rzeki Wisconsin. Proboszcz kościoła pw. św. Michała w Junction City ks. Joseph J. Miller poradził polskiej społeczności by zorganizowała własną parafię. Najpierw jednak trzeba było poznać opinię wszystkich zainteresowanych osób. W tym celu, na spotkaniu 29 sierpnia 1899 roku, powołano komisję z przewodniczącym Janem Kollendą, Józefem Kwasigrochem, Józefem Lukaszewskim, Franciszkiem Kobzą seniorem, Augustem Kitowskim i Janem Kubisiakiem. 8 grudnia 1899 roku komisja ogłosiła swoje ustalenia: parafia powinna być zorganizowana zgodnie z prawem stanu Wisconsin; patronem nowej parafii powinien być św. Wawrzyniec; pod nowy kościół należy zakupić 4 działki po wschodniej stronie Tenth Avenue i 4 po zachodniej stronie, na rogu z Fremont Street; świątynia powinna być zwrócona na wschód. 31 grudnia 1899 roku ogłoszono, iż dzięki zbiórce funduszy na budowę nowego kościoła udało się zebrać aż 925 dolarów od 33 rodzin. W 1900 roku zakupiono 8 działek za 800 dolarów.
14 marca 1900 roku władze stanu Wisconsin zatwierdziły powstanie nowej wspólnoty, a biskup Schwebach przydzielił ją, jako misję, do parafii św. Michała w Junction City. Wśród osób, które współtworzyły nową wspólnotę byli: Frank Kobza Sr., Anthony Stasiak, Michael Stalowy, Casper Kubisiak, John Kollenda, Lawrece Niewiadowski, Stephen Pivinski, Joseph Mania, Joseph Kwasigroch, Joseph Kulinski, Anthony Golla, Lawrence Mroz, Alberk Kubisiak, Matthew Harczynski, Ignac Minta Sr., John Golla, Lawrence Klepin, John Wierzbicki, John Olszewski, John Tomczyk, Casimir Niedzwiecki, John Szejnak (Schanock), John Kubisiak, Stanley Kubisiak, Joseph Lukaszewski, Casper Wichlacz, John Pawlowski, Anton Harczynski, John Mroz, Joseph Galganski, Michael Pawlowski, Martin Rucinski i John Parzys.
Kiedy zaczęto myśleć o budowie kościoła, we wrześniu 1900 roku, ks. Joseph J. Miller został przeniesiony do innej parafii. Nowym proboszczem parafii pw. św. Michała w Junction City i misji pw. św. Wawrzyńca w Centralii został ks. Jakub Gara. Ze względu na pilną potrzebę budowy plebanii w Junction City na jakiś czas odłożono plany budowy świątyni w Centralii. W 1902 roku komisja, w której skład wchodzili John Kubisiak, Joseph Lukaszewski oraz Matthew Harczynski uzyskała od biskupa Schwebacha pozwolenie na budowę nowego kościoła, z zastrzeżeniem by poczekać na dostępność księdza mówiącego po polsku, który w przyszłości zostałby proboszczem parafii pw. św. Wawrzyńca. Ks. Jakub Gara namówił swojego kuzyna, proboszcza parafii w Pine Creek, ks. Jamesa Korczyka by ten podjął się budowy nowej świątyni. Po uzyskaniu aprobaty biskupa Schwebacha, ks. Korczyk miał zostać proboszczem parafii pw. św. Wawrzyńca.
Na spotkaniu z parafianami ustalono, iż wybudowany zostanie połączony budynek kościoła, szkoły i domu dla sióstr. Na budynek tymczasowej plebanii wynajęto prywatny dom Johna Golli. Plany inwestycji, autorstwa firmy J. F. Jeffers, były gotowe w lipcu 1903 roku, a na wykonawcę wybrano Alexa Wochnika. Do pierwszych 33 rodzin wspólnoty dołączyło kilkadziesiąt nowych osób. W połowie 1904 roku budynek kościoła był gotowy. Ksiądz Korczyk przeniósł się z Pine Creek do Grand Rapids, jak ówcześnie nazywała się dawna Centralia, by zostać pierwszym proboszczem-rezydentem parafii pw. św. Wawrzyńca. W lutym 1908 roku rozpoczęto budowę plebanii, którą ukończono pod koniec roku.
We wrześniu 1904 roku pracę w szkole przy parafii rozpoczęły siostry św. Franciszka z Asyżu, ze zgromadzenia w Milwaukee. Naukę podjęło prawdopodobnie ok. 100 uczniów. Franciszkanki przebywały tam do czerwca 1910 roku. W sierpniu tego roku zastąpiły je siostry Felicjanki.
18 maja 1914 roku w kościele wybuchł pożar. Pomimo szybkiej akcji ratowniczej strażaków budynek całkowicie spłonął. Niedługo potem podjęto decyzję o odbudowie budynku. Tym razem szkoła miała powstać jako osobna nieruchomość, w miejscu starego kościoła. Nową świątynię zaplanowano po drugiej stronie ulicy, przy czym jej budowa miała się zacząć dopiero po ukończeniu szkoły. Na odbudowę uzbierano wśród parafian 5000 dolarów, a z ubezpieczenia pozyskano 11000 dolarów. Prace budowlane rozpoczęto pod koniec 1914, a zakończono prawdopodobnie na jesieni 1915 roku. Dłużej na odbudowę czekał sam kościół. Od 1929 roku, kiedy nowym proboszczem parafii pw. św. Wawrzyńca został ks. Franciszek Mieczkowski, parafianie zbierali się by opiniować przyszłą budowę, zbierali fundusze i opracowywali projekt. Wreszcie, 12 czerwca 1932 roku świątynia, zaprojektowana przez firmę C. J. Krajewski, została poświęcona przez arcybiskupa Aleksandra J. McGavicka. W skład komitetu budowy weszli: ks. Mieczkowski, John Malolepszy, Mike Andrewski, Anthony Shymanski, Frank Brzostowitz i John Radtke. Parafia liczyła 120 rodzin.
16 lipca 1943 roku nowym proboszczem parafii pw. św. Wawrzyńca został ks. Piotr Rombalski. Parafia, pod koniec roku, liczyła 174 rodziny. W 1950 roku, gdy następcą ks. Rombalskiego był ks. Florian Marmurowicz zdecydowano o budowie nowej plebanii i przebudowie obecnej na dom dla zakonnic. Kiedy funkcję proboszcza pełnił ks. Chester Zielinski (1956-1969), kościół został przebudowany i odnowiony. W 1971 roku, po decyzji przełożonej Felicjanek o odesłaniu sióstr z Wisconsin Rapids, podjęto decyzję o nauczaniu w szkole przez świeckich nauczycieli. Budynek szkoły z 1914 roku wymagał remontu. Nie zdecydowano się jednak na odnowienie, ale na budowę nowego gmachu szkolnego. Prace rozpoczęły się w maju 1974 roku, a 1 czerwca 1975 nastąpiło poświęcenie szkoły przez biskupa Frekinga. W 1998 oraz 2003 roku w kościele pw. św. Wawrzyńca przeprowadzono remont wnętrza i wyposażenia.
Pierwszym proboszczem parafii pw. św. Wawrzyńca był ks. James Gara (1900-1904). Jego następcami byli: ks. James M. Korczyk (1904-1909), ks. Teofil Wojak (1909-1912), ks. Franciszek Ciszewski (1912-1929), ks. Stephen P. Mieczkowski (1929-1943), ks. Piotr Rombalski (1943-1949), ks. Florian Marmurowicz (1949-1956), ks. Chester Zielinski (1956-1969), ks. Raymond H. Rucki (1969-1974), ks. Alojzy Woźniak (1974-1978), ks. Richard Tomzyck (1978-1982), ks. Joseph Bilgrien (1982-1988), ks. John Hogan (1989-1996). Obecnie proboszczem jest ks. Janusz Kowalski.
Więcej o kościele
Jednonawowy, eklektyczny kościół został zbudowany z czerwonej cegły. Fasadę ujęto dwoma pseudolizynami. Pośrodku fasady znajduje się portal z białego kamienia z napisem: ECCLESIA SANTI LAURENTII, wyżej rozeta i ornament kostkowy. Z boku portalu są prostokątne okna, ponad wejściem tablica z napisem; HAEC EST DOMUS DEI ET PORTA CELI. Fasada z trójkątnym zwieńczeniem, w którym w arkadzie jest rzeźba św. Wawrzyńca. Przedsionek kościoła o wielobocznych zakończeniach. Zewnętrzne ściany boczne podzielone są pseudolizynami i półokrągłymi oknami. Prezbiterium zamknięte jest prosto, po jego bokach umieszczone są kwadratowe pomieszczenia zakrystii. Z boku, przy prezbiterium dostawiona jest kwadratowa dzwonnica z podwójnymi oknami. Dzwonnica w górnej kondygnacji jest wieloboczna, przykryta wieloboczną kopułą z krzyżem.
Nawa we wnętrzu kościoła podzielona jest przęsłami zakończonymi trójkątnie i spływającymi na ściany boczne. Sufit pokryty jest prostymi kasetonami. Wnętrze prezbiterium jest półokrągłe, wyłożone drewnianą boazerią, z lewej strony został ustawiony krzyż. Na ścianie znajduje się rzeźbione Ukrzyżowanie. Łuk tęczowy zakończony jest ostrołukowo, podobnie, jak nisze bocznych ołtarzy. W lewym ołtarzu bocznym stoi figura Matki Boskiej, w prawym św. Józefa z Dzieciątkiem. Obie figury ustawione na tle drewnianej struktury ołtarzowej.
Witraże w kościele ujęto geometryczno-roślinnym ornamentem. Witraże po lewej stronie nawy: witraż z przedstawieniem Koronacji Marii przez Boga Ojca i Chrystusa oraz z gołębicą Ducha św., drugi witraż ukazuje Matkę Boską Anielską w otoczeniu dwóch aniołów ufundowany przez W.C.O Foresters Court 1142. Witraż ze sceną Zesłania Ducha św. ofiarowali Luce i Mary Lyczywek, a przedstawienie Wniebowstąpienie Chrystusa, Arcybractwo Św. Różańca. Witraż z Chrystusem Zmartwychwstałym w otoczeniu św. Jana i strażników grobu ofiarował Bernard Benkowski.
Po prawej stronie nawy znajduje się witraż ze sceną Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie przez Archanioła Gabriela, ufundowany przez Bernarda Benkowskiego. Nawiedzenie św. Elżbiety przez Maryję z postaciami św. Józefa i Zachariasza ofiarowali Joseph i Anna Jackan. Pokłon pasterzy, to kolejna scena na witrażu ufundowanym przez Louis i Julię Haydock oraz Josepha i Ewę Haydock. Witraż Ofiarowanie Pana Jezusa w świątyni ufundowali Joseph i Frances Krischling oraz Alex i Ramona Krischling. Jezus nauczający w świątyni to witraż ufundowany przez Franka Swaricka z rodziną. W rozecie fasady został umieszczony witraż z postacią Boga Ojca otoczonego witrażami z motywami roślinnymi.
Na ścianach nawy zawieszone są drewniane stacje Drogi Krzyżowej z postaciami Chrystusa i emblematami Jego męki. Na zakończeniu nawy, przy chórze znajduje się figura św. Wawrzyńca oraz obraz Jezu ufam Tobie.
Bibliografia:
“Golden Jubilee. 1950 St. Lawrence Catholic Church. Wisconsin Rapids, Wisconsin”. Ks. Florian A. Marmurowicz, 1950.
“St. Lawrence Catholic Church. 1900-1975. Wisconsin Rapids”, 1975.
“St. Lawrence Centennial. 100 Years Of Catholic Faith Community. 1900-2000”, 2000.